Iyapoa: Tomasa Aramayo Cruz

(Esta guía periodística sobre cómo usar imágenes satelitales para investigar, fue traducida al guaraní por la Red Ambiental de Información – RAI, y publicada originalmente en inglés por Toby McIntosh, para la Red Global de Periodismo de Investigación (GIJN). Puedes leer una versión en Español aquí.)

Oechakaguire mbae ikavigue ñande iviguasupe, ägue stelitales jaeko tembiporu reta imbaepiereyaevae oñevae vaëra mbae mbae reta jare mbaepoki reta oyeapo vaëra. Jare añeteteko oime guinoi mbaepiere tuichague ñeemoerakuaa reta oyapo vaëra mbaravikiyembieka jae reta ndive. Jaeramako jekuae oyeporu oyeapo vaëra ñeemombeu tekoavai reta tekoasa regua, jare yepoepi regua, osi ojo ïru tëteguasu kotIvae regua, ivira reta okaivae regua, mbaeyekou reta ivi pegue oñemeeguarivae regua, ivikira reta regua, ivirayasia reta regua, tembiokuai reta regua jare jeta ïru mbae, mbae retavi.

Metei iyarakuavae jei, jokue ägue jaeko “iyambae jaeiño ñee reta oiko añeteteguevae”. Yaikua kavi yave jokuae ägue reta ipureko omoiru oechaka vaëra ïruvaeye oikuaka kavi vaëra ñee reta, jaeramoñovi ikavi oechaka vaëra yepoepi reta oñemee ara oasa ojoa rupu, jokuae línea costera jaikue koti ojo oï rami, jokuae isla okuaku ojo oï rami, aniramo ñana reta opa okañi oï rami.

Kuae mbaeyekou reta tuichague oñemoesï oïvae jaekp GIJN omboatigue kuape oime oï pañandepo jenda jokope pepuere peväe yembori jare ägue reta jepimbaevae, jokoraiñovi oime oï amogue jepiyaevae reta. Mbovieteko ñogui ñomboati reta maeti omoganavae, erëi GIJN oväe chupe jeta amogüe siu reta maemee regua oipotavi ombori ñeemerakuaa retavae jokorai omee vaëra chupe amogue ägue reta (pemae jese ivikoti).

Oñemae rambueve kuae maemboavai reta keraikp ñoguinoivae, ñeemondoa reta ikaviko oeka iyeupe yembori iyarakuayaevae retape.

Che aiporuvae jaeko ñeemoarakäa reta toiporu ara jare mirata oyapo vaëra metei tekoasa ikavivae, aguiye vaëra oguapi oiko computadora jovai jare oparandu oï iyeupe mbae rako jae ägue sentinel 2 vae jaeko mbaeti yandepuere ñavae meti Landsat 8 ndive”, imiari metei oikua oyemboe jese kaa rupivae, jae ombori metei ati reta ñeemoerakuäa reta omborivae. Jae jare ïru iyarakuavae reta oparaviki ägue satelitale reta ndivevae guirovia ñeemoerakuäa reta ipuereko oyapo jeta mbae mbae jaendivevae.

¿Kerupipa yamboipita?

 Mbeuripiapo mbaapo regua pegüara, pemae kavi kuae ñeeati Anne Hale Miglarese jeivaere, jae oyapovae jare CEO Radiant.Earth pe, metei ñomboati ikaviyeyevae Washintgton pegua, DC oiporu ägue reta satelital vae maemboavai reta omoikavi vaëra metei rami.

Kuae ñeeati – jaeko ñeemomichi ikaviyeyevae jare oñemoiruvi oï arakua reta pipe – kuae oikuatiavae jaeko Anusuya Datta, Editor ejecutivo Geospatial Media pegua Communications, kuae oechaka ägue satelitales ipiauvae IJAsia 18 pe.

Mbaravikiapo ägue satelitales ñeemoerakuäa reta peguara jare miarimombeua reta, Pierre Markuse imbae, oñova mbaapo ikavigue guinoivae, ïpira, tembiporu reta jare ïruye. Guinoivi enlace Twitter pegua ikaviyae oyeporu vaëravae.

Keraitapa oyeporu ñee reta satelitale pegua oyeapo vaëra mbarvikiyembieka ñeemoerakuäa peguara, jeivae Ben Heubl, omoerakua ñee michimí (jare ïruye) keraitako ñanoivae regua, yaikua jare yaroguata ñee satelitale reta tape añetetegue rupi.

Arakua ABC News pegua: keraitapa oyemboipi ñeemoerakua satelital pegua: oyeapo metei miariyoyai Mark Doman ndive, ñee moerakäa oyapo tembiporu tekoasa regua digitalpe opaete mbae ñembopiau regua ABC News, kuae imiari keraitako oyemboipi oyeporu jokuae ägue retavae.

Oñevaema tembipe

Captura de pantalla: Planet.com 

Kuae ägue reta satelitales ikaviyaeko mbaravikiyembieka ñeemoerakuäa pegüara jaeramoko jekuaeñoiko oñemoirutatei ojo tenonde koti jokuae tembiporu jare arakua reta ikavigue oyeporuvae.

Satélite reta ma michimiñovae jare guinoi órbita jepietembaevae jekuae guirave oyapo mbaraviki ikavigue ägue reta regua, ima-a ma-a oeki jare oime jeta ägue oekiarendavae. Oasa 175 satelite reta oïvae ndive, metei ñomboati Estado Unidos pegua, planet, oyapo äreta arañavo jokuae tuicha rupiyaema guinoi mbaepuerevae opaete iviguasu oïa rupi, 58 millones de millas pikema. Ägue reta tuicha rupiyaema guinoi mbapuere metei pike ñejä pixel rupivae oechaka tape, o tuichague jare temitï reta keraiko ïpiravae jare kaa retavi. Mbaepuere tuichague reta añave oñejaa, añave oñejaa decenas jare centímetro rupi, oechaka ma jetayae, oñemoiru jeta mbae keraitako oyeapovae.

Reyemboesape vaëra, kuaepe oime oï jeta ñeerenda reta ndepuere remae jese reikua vaëra reï opaete mbae ipiau oasa oïvae ägue reta satelitales ndive.

Oime tuichague ñee jeroataa reta mbaravikiyembieka regua oyemboguapi ägue satelital reta ndivevae arasa oasa ojoa rupi, jaeko metei ñeati oyekuatia oï arasa 2019 pevae kuae oikuatiavae jaeko Aditya Chaturvedi Goapatial World pe.

Monitereo ambiental oï yemboavai rupi ramo oiporu opaete ñee reta sentinel-2 gui, kuae Wim Zwijnenburg ñomboati olandesa La Paz pegua PAX, jekuae oyapo yoaka keraiko jokuae ägue reta guinoi iyipi oyepea vaëravae, yaecha yave sentinel Hub, jaeko metei tembiporu añetetegüevae oechaka yemboavai reta jare opaete mbae oñererokomegua ivi yaikoarendavae.

Ñeeati 2019 Bellingcat pe, opa mbae okaivae jare ikomergüavae rata: oyapo metei maepoki OSINT temitï reta opa okai Iraq pevae regua, kuae oikuatiavae jae Zwijnenburg, kuaepe omoingue jeta arakua oyeparavo jare oyeporu vaëra ägue satelital reta.

Christne Chan mbaraviki imoeraküaa Reuters Graphics, oechaka ägue satelitales pegua reta metei tembiporu rami ñeemoeraküaa reta peguara IJAsia 18 pe.

Planet oime guinoi metei ñesiro miari reta. EarthRise Media oechaka metei ñombori miari mombeu reta regua jare yemboe regua. Skytruth oyapo crónica mbaravikiapoa reta regua.

Metei miari mombeu ipiauvae oipisi ñanemaevae jaeko oyapo Estacio Valoi Oxpeckers investigative Environmental Journalism pegua. Imiari jokuae ivi reta ñeapo rupi ñoguinoivaere Massingir pegua, metei área rural Sudafrica jare Mosambique iivi iyapi rupi öi parque nacional ikaviguevae. Jokuae kuatiañesipe imiari keraiko oyeporu jokuae ägue reta drones pegua jare satélite pegua reta mbaravikiyembieka pegüaravae.

Bellingcat pegua: keraiko oyeporu jokuae time-lapse ägue reta satelitales pegua oväe vaëra yepoepi tëta iyapoa regua: yemboea regua Myanmarpe, Nigeria jare iguasu China pegua.

The New York Times oiporu ägue reta Planet Lab pegua oechaka vaëra keraiko CIA omoai base aérea Africape oiporu vaëra drones iñoraro pegüara. Jaeramiñovi peuere pemae Time iñeeatire: ägue satelital reta jare maepoki ikuarasïa regua: keraiko The Times omboporova jokuae video reta imiari jese jokopevae.

Jokuae miari oyeapo GIJN 2017 arasape Sudafricapevae, Joel Konopo INK Centre of investigative Journalism Botswana omoesäka keraiko ikavi ägue reta satelital pegua oyeguavae, kuae oyeapo oyemboporova vaëra oyererajako tenonde mbaraviki mburuvuchaguasu oikoapevae. “oyeporurambueve ägue reta satelitales pegua, roväe chupe metei papaka täkarara regua jare  militar oyapo mbaraviki oguasu japipevae, yepetei jekuaeguirave mbae pochiigüe oasa mburuvichaguasu oyapovae”, jei Konopo.

Jaramoñivi ikavi yaechaka tenonde jokuae ägue reta satelitales pegua jekuaeguirave oyeporu mbaravikiyembieka pegüara Bellingcat ndive oyeapovae, kuae jaeko metei ñomboati Reino Unido pegua oyapoiño mbaraviki  jepimbaevae jae oyembojupia kuaenunga mbaraviki oyapo vaëra. Arasa 2018 pe, Bellingcat oipuru ägue reta satelitales pegua ombotipi vaëra jokuae ñee jeroataa: “Negligencia nefaria: oasaguire mbae pochiivae Siria este koti oyemombayachi ivikira”. Ïru tekoasa rupi Bellingcat omboipi oikua Iran jekuae omoeraküa jare ombopuku taikuere metei aeródromo ikaviyaevaepe.

Ïru yemboe Bellingcat pegua jaeko: keraitako yaikua tëta reta okaivae ägue satelitales pegua reta ndive – yemboe California regua, Nigeria jare Myanmar.

Keraitako oyeapo GIF ägue satelitales pegua reta R ndive, Aleszu Bajak mbaraviki imoeraküaa Storybench pegua, oikuatia teko reta oyereraja tenondevae jare código ipuere vaëra oyeporu “ñemoatangatu iyapimbaevaepe oyechaka vaëra, oyemojanga yave, colapso de presa, ivira reta opa oyeasiavae, kaa reta opa okaivae jare ïru retavi”.

Ñeemoeraküa satelital – ivipeguasure oñemae meteiramivae: oyeporu mbaepokiapo satelital oyekuavae oyeparavo vaëra miari reta ñeemoeraküaa peguara, jei  Mark Corcaran Reuters institute pegua, omotimbo jokua yemboe miarimombeua regua, jokuae mokoi reve ägua satelitales omeevae reta regua  oñemoeraküa vaëra jokuae miari Estado Unidope jare oyeapo vaëra marandu keraiko jokuae ñeemombeua satelital ipiauvae oyeporu oïvae jare keraiko oyeyopia oïvae.

Yemboea miari regua jare ägue satelitales regua, oikuatiavae Juan Gonzales Fraile Aktek peguara, oyepiamongueta jokuae mbaravikire “jokuae ägue satelitales reta oväe chupevaere, oiporu jare oeka tape oñonokavi vaëra opaete mbae reta kuae iviguasupe”.

Ñomboati reta ombori ñeemoeraküaa retavae

Captura de pantalla: Earthrise.media. 

EarthRise Media: ombori ñeemoeraküaa reta oväe, oyepiamongueta jare oyapo ägua satelitales reta. EarthRise iparaviki retape oime oï miari tekoasa reta ndive ipuere vaëra oñeñonokavi jokuae mbaapo reta iyipi ägue satelitales regua. Ïru mbaraviki oipotaye oyapovae jako piamongueta oyeapo vaëra diseño ägue reta satelitales regua. Ägue reta añeteteguevae yavaiyaeko yaikuaka vaëra opaetevaepe jare oikuanungaä omaemongueta retavaepe, jaeramoko EarthRise oiporu filtro jae imbaeiño oyapo vaëra ägue reta oikuakakavita ïruvae retapevae, meteiramiño piamoingueta ndive jare oñejäa kavi vaëra ägue reta ndive. ¿Mbovikapa i opa okañitei? ¿Mbovi ñemoikavipa oime guinoi metei iviti rai iguasu Chino japipe? Taikue rupi EarthRise omoañetete ägue reta oime vaëra guinoi licencia jae imbaeiñovae oyeporu vaëra ñeemoerakua rupi, yandepuere yamondo yaiporu kuaepe.

Sky Truth: ati mbaravikiyembieka regua Virginia Occidental pegua oipisi marandu reta mbaravikiapo meteiramivae regua, jokuae tenondevae oyapovae John Amos ndive. Yandepuere yaeka correo electrónico rupi jare yaikuatia chupe kuaepe john@skytruth.org.

Esri: omoerakua oike vaëra ägue reta satelitalpe, jokorai piamongueta rami jare tembiporu rami oeyachaka vaëra jere ipuere omboyia ägue reta ïru ñee reta ndive oiporu vaëra, mapa rupi jare tekoasa rupi ipuere oyechaka jokuae ñee reta. Esri oime guinoi mapa reta meteiramiño oïvae jare ombopiauaveiño guinoivae (jokorai metei visión Clarity jeevae rami jesäka kavi) jare omee jeta tembiporu reta omaekavi jare oyepiamongueta jese vaëra miari reta añave rupiguare jare oasague retare jokuae satélite Landsat ndive. Jaeramiñovi jekuae oyupavo ägue reta oyeparavo vaëra jokuae Living Atlas of the World ndive. Jokoraiñovi jekuae ipuere oyeapokatuavei jokuae mapa tekoasa regua guinoivae ndive. Jaeramiñovi Esri jekuae omerakua oï jeta tembiporu tuichgua oyeparaviki vaëra ägue reta ndive, omoinguevi AecGISEarth 3D jaeko metei maeka ägue retare oñemae pipevae jepimbaevae, kuae oyeapoko amogüe reta mbaetimbate ñogui GIS ndivevae pegüara. Sitio web Stori maps omoerakaüvi jeta mbaraviki keraitako oyeapo mapa retavae, oñemoiru reve jokuae texto multimedia jare narrativo reta ndive.

Esri oñemoiruko oï  metei ñomboati tuichavae ndive  mburuvicha ärekia reta satelitales pegua ndive jare jokogui omoerakua ä reta oyapokavigue opaete amogue yemboatia rupi oekigue – yuvanga reta tuichague oyeapovaegui aniramo opa mbae reta ikomegüa ivipevae regua ArcGIS Online pe jokuae plataforma jare mapeo piamongueta regua.

Jokuae ñee ikavigue omboyoupiti reta Esri ndive vae, GIJN iñomboatipe ñoguinoi retavae ipuereko oiporu metei licencia jepimbae Software ArcGIS pe oparaviki vaëra ägue reta satelitales pegua ndive jare oyapo vaëra mapa. Peikua kavi vaëra  pemiari GIJN ndive kuape.

Maxar News Bureau: jaeko metei proveedor “ñemoikavia ivate rupiyaema guinoi tecnología espacial vae” jokuae oyeporu maemee pegüaravae jare mburuvichaguasu tëta iñangarekoa reta pegüaravi. Yasi yaguiye 2017 guivema, oechaka metei “ñemoatangatu News Bureau imbae jokuae ikavi mbaepuere tuichague guinoi ägue reta satelitales ivate rupivae jare ipiamongueta oyeapo vaëra ikavivae opaetepegua jare oñemoesaka vaëra metei rami”. DigitalGlove, metei tembiporu Maxar imbae oyapo amogüe ägue reta tuichagueyaema oyeporu vaëra. News Bureau oñemoiru jokuae ñomboati mediática ndive guiroviakatu mbaravikiapo oyapovaepe, omoerakua iyarakua jare ägue reta jepimbae. Pemiarï Turner Briton ndive Turner.brinton@maxar.com peikuakavi vaëra.

MacroscopeMedia: omoeraküa yembori jepimbae ñeemoeraküa retape tekoasa regua jokope oyemoingue oï ägue reta satelitales peguavae. Jeff Stein, omopüavae jare CEO, oparaviki consultor rami mbaravikiapoa reta mediáticos pe oyuvake satélite ndivevae. (mbaeti guinoi sitio web). Pemaevi kerai ikaviyae oechakavaere GIJC17 pe. Añave pemae Jeff.Stin@macroscope.com

Planet: oime guinoi metei ñeemoesiro Planet Stories jeevae kuae ipuere oipotague oiporu imiari vaëra, ipuere ogua jare omae ägue reta. Mokoi reve tembiporu reta jaeko compare jare Time Lapse.  Compare ndive, gente reta ipuere oiparavo mokoi ägue reta javoi oñono dipositivope oechaka vaëra. Ïruye jaeko Timelapse, omee iporua retape oiparavo vaëra jeta ägue reta jokogui toyeapo metei tekoasa oñemoatangatu vaëra iyepoepi regua. Mbae ikaviguevae  guinoi Planet vae jaeko oiparavo ägue reta arañavo opaete iviguasu oïa rupi. Jokoraiñovi Planet ombori ïru ñomboati reta ägue ndive jare arakua rupi oikua kavi imiarivae reta ndive.

Pemiari: press@planet.com.

Descartes Labs: jaeko yombori omee maemee reguavae omboati ñee ñesiro reta arañavo proveedores retagui  ägue reta regua jare maemea regua; jaeramiñovi ombori ñeemoeraküaa reta. “Amope jekuae orereni royapo vaëra ägue reta ñeemoeraküa pegüara jare orepiakatu reve ropombori orepuere romee yave”, jei Shawn Patrick (shawn@descarteslabs.com) kuae oï imiari vaëra. “mbaeti rokovara röi kuae yeporure, jaeñoma roipotavae jaeko pemee oreve credito”.

EOS: EOS Landviewer omoerakua metei ñombori jepimbae oipiti pañandepo ägue pegüaravae. Jokogui ä reta jare piamongueta oime oï oyeporu vaëra omboguyi ñeemoeraküaa reta peguara. Pemiari: Artem Seredyuk ndive artem.seredyuk@esosda.com. EOS oñonokavi oï metei yombori, michipegua EOS Media jeevae, echa omeeta ägue reta jepimbae jare piamongueta opaete mbae reta ikomegüa kuae ivipevaere.

Radiant Earth Foundation: kuae ñomboati oyapoiño mbaraviki jepimbaevae jaeko WAshington pegua ombori tëta reta ikavima oïvae oikuaka vaëra, oeka vaëra jare oyepimongueta vaëra ägue reta satelitales peguare, ivate rupigua jare drones pegua. Arasa 2018 yasi arapoti pandepope, omerakuapiauye “metei plataforma abierta ägue reta satelitales ivi pegua ndive”. Radiant Earth Code ndive Africape, jare ïru retavi. Oyapo guinoi vaëra yembori sitio web rupi.

Resource wath: jaeko metei plataforma oyapoiño mbaraviki jepimbaevae, oï yepoepi rupivae, kuae omoeraküa jetague ñeemoesiro opaete mbaeyekou reta regua jare tëta iya reta iviguasu peguavi. Ombori reta jokuae instituto mbaeyekou regua kuae iviguasu pegua jare ïru yomboati retavi. Ñemoeraküa Resource Wath regua jaeko mbaeti jepi jare oiporuvae reta ipuere ombogueyi iyeupe. Pemiari: Lauren Zelin ndive Izelin@wri.org.

Soar jaeko metei plataforma Australia pegua jae omee jeta rupi ägue reta arañavo oiporu ñoguinoivaepe Landsat–8 jare Esa Sentinel-2 NASA pegua, opaetevae ndive jare banda multiespectrales ipuere vaëra oyeapo maepoki yepoepi reta mbaeti oñevae chupevae regua. Jaeramiñovi oñomoiru oï Siwei Super View Chino ndive. Ipuere oyekuatia jokuae yombori Soar jeevaepe omoeraküa hosting vae. Plataforma oparea jokuae drones omboguata retavaepe omboyeupi vaëra ägue reta jokope, ipuere vaëravi oyemboepi. Oipotayae ombori ñeemoeraküaa reta, jayave peikuatia Tim Gloverpe tim@soar.earthen.

Yeparavo jepimbaevae ägue reta satelitales regua

Foto: NASA en Unsplash.

Jetayaema oyekua sitio ipuere vaëra oñevae ägue reta satelitales pegua. Kuaepe oime oï amogue  jepimbaevae oñeväeta chupevae jaeko ikaviyae oyekua, jokuae ñemoesiro “yeparavoa” jaikue rupi oimeye oï ïru (imbaepuereyaevae).

¿Reikua kiako jae tembiporu reta jepimbae omoñesiro LiDAR? Kuae articulo Anusuya Datta imbae omoeraküa arasa 2019 pevae imiari kerai tembipe oväe chupevae ivate rupi (LIDAR vae)   (Light and Ranging LIDAR), jaeko mbaravikiapoa teledetección pegua oiporu lasergui tembipe ojäa vaëra ivategui ivikoti “yepetei hardware jepikatuyae jare iparaviki imakatu oäro, kuae LIDAR iñemoeraküa jekuae oñemoiru oï opaete rupi – jokuae oivategusu 3D oyeapo oïvae guiuve, ojo ovae iñejäa tekoroïsa regua  kaape iyarakua medio ambientales reguavae, oñemoeraküambae reve jokua ñoraro mapa HD regua oñemee vaëra jokuae takärara automatico oyeapo oïvaepe.”

Earth Explorer: jaeko mbaraviki Geológico Estado Unido pegua, omee ägue reta Estado Unidos peguaiño. Omee tape jare omoeraküa miari satelital Landsat regua, jokoraivi Land Data Products and Services NASA pegua. USGS meteiramivae Visualization Veiwer (GloVis) omoerakua ñeesiro reta teledeteccion pegua. Jokuae archivo USGS pegua oime oyeparavo kavi guinoi opaereve jare oñeñogüatu kavi oïvi ñeesiro reta Landsat NASA pegua.

Sentinel Hub Playground: jaeko metei sitio intuitivo ägue reta Sentinel 2 jare Landsat. Yembori reta jepimbae kuae sitio maemeereguape oñemoiruvi oï ä reta ipiaugue jare keraiko oparaviki oïvae oyeporu vaëra opaete iyekuatia reta ïpira. Kuae navegador EO omee oyapokavi vaëra time-lapse ndive.

Espectator: kuae aplicación web jepimbae oñonokavi ägue reta oekivae jare ñeeati reta oekavae, “jokuae ägue reta Nueva York pegua ïru yasi oasavae regua jesäka kavi oïvae”. Pemae kuae Video You Tubepe. Peyekuatia yave jepimbae kuaepe pepuere peyapo pembaeraiño kuae canal peñangareko vaëra jokuae área peipotavaere jare peipravo maenunga sateliteko peipota peiporuvae. Pepuere pemoäta jopkuae satélite Sentinel ara peipotaa rupi kuaepe.

Copernicus: kuae sitio web Agencia espacial Europa pegua jare ägue reta pegüara ova satélites Sentinel guinoivae Copernicus pegua. Oime guinoi jetayae mbae ikavigue Landsat gui. Pemae tutorial kuae sitio regua GISGeography keraitako pembogueyi ägue reta jepimbaevae.

GoogleEarthEngine: metei tuichague ñeemoesiro ägue reta satelitales peguare jare ñeemboati reta guinoi mbaepuere tuichague piamongueta peguaravae jokuae escala iviguasu pegua. Earth Engine omoerakua iparaviki jepimbae oyeeka vaëra, mboromboe jare yeporu oyeapoiño jepimbaevae, erëi ikaviko tenonde yaiporu. Ikaviyaevi yaeka vaëra ägue reta satelitales oasaguemavae Google Earth: metei yembori ñandembovikatu vaëra yaguata virtualmente iviguasu rupi yave. Bellingcat oikuatia 2019 arasape metei articulo oyuavimbaevae: Keraiko oyeporu jopkuae visor tridimensional Google Earth pe: ñamojanga Siria regua, Yemen jare Sudán.

Google Maps: omoeraküa mapas jare ägue reta jupigue. Google StreetView: ägue reta opaete ivi rupi. Amogüe tëta rupi oime oñemee oï metei historial ägue reta oasaguevaere.

Bing: maeka mapare jare tapere oñemaevae Microsoft pegua. Bellingcat imiari Bing omoerakua oï “ägue reta ipiauvae jare tenondeyaema ojo google guivae, oñemojanga yave, Irak peguare”.

Wikimapia: jaeko maravikiapoa metei iyavaeño mapeo rupi oporombori mbaapo reta reguavae, kuae oekavae jaeko oväe vaëra chupe opaete mbae mbae reta ivi rupigua oï iviguasupevae jare omoerakua vaëra metei yekuatia ikavigue jesegua reta. Mbaeti oyuvake oï Wikipedia ndive. Jokuae sitio web omee oï  metei mapa interactivo oyuvake oï interfaz Google Maps ndivevae, kuae jae metei miarimoeräkua oyapo jokuae oiporu retavae oñono ägue satelitales Google Maps peguavae jare ïru tembiporu retaye. Oñeñonovi ïru ñee retape.  

TerraServer.com: jaeko metei ägue ñoguatua tuichavae, yepetëi mbovi oñemoeraküa. Ereïkatu amogue ñeemoeraküa reta guirovia omee ikaviyae inversión vae. Jokua omboipi oatague oñemoingue pipe arapoti 2018 arasapevae jeta oiporuvae reta iyarasi.

NASA EarthData: WorldView omee oyechaka vaëra ägue reta NASA pegua añetete opaete ara rupi oikovae. Oime guinoi tuichague yeparavo ägue reta satelitales regua jare áreavi; metei piamongue tuichague oyeekavae; jare ïru tembiporu mapeo regua oyechaka vaëra, jukuae FIRMS tata jendigue oyechavae. Omoerakua omoingue vaëra metei docena oasa ñeesiro reta NASA pegua jare mbae oyeapogue reta oñemoesiro oï satelitales iñemoiru rupivae.

NASA Earth Observation: oasama pandepopa yemboati ñeesiro reta iviguasu regua, ivi, iguasu reta, iguasu reta, energía, medio ambiente jare ïruye.

GeoVisual Searh jaeko mbaerekaa omee iporua retape oiporu ägue reta oväe vaëra chupe keraiko jokua iviguasu oyuvake oïvae. Jouae plataforma Descartes Labs oyeapoko oï ägue reta satelitales ndive jare Landsat dive, jokoräivi Programa Nacional de Imágenes Agrícola, jare PlanetScope. Jaeramiñovi pemae jokua yekuatia kerai oyeporutavaere.

Esa Earth Online: Enlace maepokiapoa ivi regua (EOLi Earth Observation Link) jaeko metei sitio oñonokavi ñeesiro reta maepokiapo regua Agencia Espacial Europa pegua mbaraviki iyapoa ara kavi jare arapochi regua, maetia regua jare iroi regua.

Open Imagery Network oiparavo ägue reta iyambaevae yoguirekovae. Oporomborivae reta OIN pegua oyapo oyeporu vaëra jetavae ipitepe jokuae ägue reta jare metadatos oñemoiru oï metei licencia opaete pegua ikavivae. Open Imagery Network oechaka omaemeevae retape, ñemoatangatu piakatu rupi, ñomoiru cloud hosting pegua, mburuvicha tëtaguasu pegua, ONGs, ñomoiru mapeo pegua jare oipotague ïru oyapo alberguevae jare oiporu ägue reta satelitales jare áreas. Oyeapo Open Imagery Network jeiramivae, OpenAerialMap jaeko metei yembori opaete pegua omee oeka vaëravae jare oike vaëra kuae ä retape.

Earth Time: kuae yembori jepimbae CREATE Lab pegua (Robotico Comunitaria laboratorio  educación pegua jare empoderamiento tecnológico) yemboerendaguasu Carnegie Mellon Estados Unidos pegua “omaeño iporua reta oyapo oechaka reve jokuae yepoepi ivi regua ara iyavei”, jare oyeapo ñemoatangatu.

¿Keraitapa ägue reta yaiporu?

Tormenta sobre Yemen. Foto: NASA en Unsplash.

The Engine Room (la sala de maquina) metei ONG opaete tëtaguasu rupigua omoeraküa tuicha rupi metei mbeukaripiapo ägue reta satelitales oyeporu vaëra mbaravikiyembiekape. Omoia kiapeko oväeta ägue retavae jare keraitako oyeporuvae.

Gis Geography yasi araivi 2019 arasape oikuatia pañandepo pandepo jenda kiapeko ipuere oñeväe ägue reta satelitales jepimbaevae agencia espaciales pegua opaete tëtaguasu rupi oïvae.

Keraipa oyemboi oyeapo mbaravikiyembieka satelital, Lisa Gutermut imbae, mbaravikiapo iñangarekoa Colectivo de Tecnologia tactica regua, oñemoiruvi metei neesiro jare jepi.

Yaikuama jokuae ñeesiro reta satelitales regua, mbaraviki código abierto ndive: guinoi ñeesiro retavae. Jaeko metei serie irundi capitulovae jokuae keraitako yaiporu ñeesiro retavae, Rober Simmons oikuatiavae Planet Lab pegua.

Maravikiapoa oñemoikavi jare oyepiamongueta vaëra ägue reta satelitales tuichguevaere, omoeraküa jokuae yemboti Estados Unidos pegua oyereraja vaëra tenonde jokuae arakuayemboe jare “oñemoiru amogüe mbarandu raimi reta jukuae mbaravikiyembieka iyapoa ipuere vaëra oyapo iyeupe oikua vaëra jokuae ägue reta satelital ikavitara chupevae”.

Keraipa ñandepuere ñavae ñeesiro reta geoespacial interactivos Bellingcat pegua, oñemae jokuae  oyembogueyi ñeesiro reta geoespaciales ñemojanga ndivevae. Ñeemoesiro mbae mbae oimevae regua.

Geohack sources: mbae ñemoesiro reta oime sateliteles reguavae jare mapa reta opaete iviguasu rupigua jare ïru ñee retapevi, Wikipedia pegua.

Mashble: jaeko metei ñeemomichi sitio regua ikavi oñevae vaëra yepoepi ara reguavae Andrew Freedman oikuatiague.

Vegetatión analysis oiporu jeta ägue reta sateliteles. Kuae articulo 2019 pegua EOS regua oyoaka ïru indce espectreles regua, janungavi NDVI regua oyeporu tuicha rupivae oyepiamongueta vaëra Vegetacion regua.

Metei hoja calculo tembiporu reta regua oyapo geógrafo israelí Harel Dan vae.

GisGeography: “pañandepo pandepo jenda ägue reta satelitales jepimbae”, imiari jokuae ikavi ani ikaviavae regua. Jokuae jenda añetetegüevae jaeko Estados Unidos regua, Union europea, Japon, India jare ïru tëtaguasu retavi (pemaevi jokuae miari reta oñemorakua oï iyapipevae articulo regua jekuae pemiari jese vaëra). GisGeography jaeko metei equipo geógrafo oipotayae oikuavae opaete mbae jenda reta oyuvake ñoguimoivae. Oimevi ïru articulo reta jare ñeesiro reta jokorai “pañandepo mboapi jiru software teledetección pegua código abierto”.

Venture Radar: metei ñeesiro maemea omaemeevae retapevae.

Tembiporu forense digital Bellingkat pregua: metei arakua jenda jetavae, oñemoiruvi satélite reta, metei ati oiporu código abiertovae jare redes sociales oyeapo vaëra mbaravikiyembieka opaete mbae mbae reta regua.

Yaikua kiape yaekavae: mae jenda gelocacion peguara. Eliot Hinggins, Bellingkat pegua, imiari kieapeko oyeekata oyekuaka vaëra añetetevae regua oeka yave ägue reta jare video reta.

Tembiporu reta jiru ñeemoeraküaa pegüara: metei ñeesiro jenda tuichavae oyuvake mapa reta ndivevae ñeemoeraküaa reta iyarakuayaemavae pegüara Estados Unidos pegua.

Pepuere pembogueyi kuae mbaravikiapoa PDF pegua (ingles peegua) kuaepe. Oimeye ïru ñee renoi oñemoiru vaëra  kuae ñeesiro yave, royapo yaropai. Pepuere pemiari GIJN pe kuae regua.

Foto de portada: Mar Caspio. Crédito: Nasa en Unsplash

Comparte este artículo por: